Matilo

Tussen de wijken Roomburg en Meerburg in Leiden heeft een Romeins castellum gestaan met de naam Matilo. Deze naam is bekend van een kopie van een 4de- of 5de-eeuwse Romeinse wegenkaart, de Peutingerkaart (Tabula Peutingeriana). In 1927 toonden archeologen de aanwezigheid van dit fort hier voor het eerst aan. Vooral de afgelopen 20 jaar hebben kleine opgravingen en weerstandsmetingen meer verduidelijkt.

Volgens schriftelijke bronnen gaf de Romeinse veldheer Corbulo zijn manschappen in 47 na Chr. opdracht achter de Zuid-Hollandse duinen een kanaal te graven, de fossa Corbulonis, het kanaal van Corbulo. Het is op verschillende plaatsen opgegraven. De kapdatum van het hout van beschoeiingen van het kanaal kon dendrochronologisch in het voorjaar van 50 na Chr. worden gedateerd. Zo ontstond een verbindingsroute tussen de Rijn en de Maas. Juist in deze tijd is op dat belangrijke kruispunt van waterwegen een militaire versterking te verwachten. Toch kan de bouw van een hulptroepenfort in Matilo pas na de opstand van de Bataven in 69/70 na Chr. met zekerheid worden vastgesteld.

Verbouwingen volgden elkaar op. In eerste instantie bestonden de forten uit hout en leem. Na 100 na Chr. kreeg het houten fort een stenen hoofdkwartier en aan het einde van de 2de eeuw werden ook de buitenmuren, poorten en andere torens in tufsteen gebouwd. Van de binnenbebouwing weten we bijna niets. Er zijn alleen sporen van de verdedigingswerken blootgelegd: grachten uit verschillende perioden, een mogelijk restant van een houten wal, funderingen van de latere stenen ommuring en waarschijnlijk ook een deel van de fundering van een van de stenen poorttorens. De omtrek kan nu worden bepaald, waarbij de afstand tussen de korte zijden het minst zeker is.

De vroegste fase is ongeveer 70 bij 120 m. De fase die nu is gereconstrueerd, is ca. 90 bij 125 m. Het stenen fort was wat groter: ca. 95 bij 155 m. Rond 250/260 na Chr. werd het fort in Matilo opgeheven en verloor het zijn functie. Zoals op vele andere plaatsen is het na het ineenstorten van het Romeinse rijk gebruikt als steengroeve voor de bouw van wegen, huizen, kerken en kastelen.

Bij het archeologische onderzoek in Matilo zijn bijzondere vondsten opgegraven. Zo is een bronzen ruitermasker uit de kanaalbedding tevoorschijn gekomen. Een bronzen hand die van een keizerbeeld moet zijn geweest, is uit de klei gekomen en ook munten, beeldjes, aardewerk, paardentuigage en vele bouwfragmenten, waarvan sommige met inscripties. Bovendien was een goot aantal leerfragmenten van onder meer schildhoezen en tenten goed bewaard gebleven.